Lễ mừng lúa mới là nghi lễ quan trọng trong đời sống tâm linh của người Mạ nhằm cầu mong hồn lúa, thần linh che chở và phù hộ cho lúa tốt, được mùa, dân làng ấm no, hạnh phúc. Lễ mừng lúa mới thường được tổ chức sau khi người dân thu hoạch xong lúa trên nương rẫy và đã cất vào kho.
Trước đây Lễ mừng lúa mới của người Mạ chỉ diễn ra trong gia đình, dòng họ. Theo thời gian, Lễ mừng lúa mới đã trở thành lễ hội chung của bon làng. Nghi lễ còn được tổ chức lớn, nhỏ tùy thuộc vào kinh tế gia đình, lúa thu hoạch được nhiều hay ít.
Sau khi gặt hái, tuốt lúa xong xuôi, già làng sẽ thông báo cho các hộ gia đình trong bon để phân công nhiệm vụ chuẩn bị thời điểm, thời gian và các lễ vật cần thiết để tổ chức Lễ mừng lúa mới. Địa điểm để tổ chức lễ hội thường là ở nhà già làng hoặc nhà cộng đồng của bon. Khi đã chọn được ngày tốt để thực hiện nghi lễ, từ sáng sớm, người già, thanh niên trai tráng trong bon, mỗi người một việc tất bật chuẩn bị các thứ cần thiết cho buổi lễ. Các cô gái thì chuẩn bị các bộ trang phục thật đẹp để dự lễ và trang trí dọn dẹp nhà cửa, cổng bon, lo phần bếp núc để đón khách. Các chàng trai thì vào rừng chọn chặt ống lồ ô ưng ý để nấu cơm lam canh thụt, bắt cá suối, giết lợn để làm lễ và chế biến các món ngon mời khách…
Lễ vật cúng gồm một con heo, một con gà, gạo nếp, ché rượu cần, 1 gùi bông lúa… Sau khi cắt tiết gà trống hiến sinh, già làng sẽ lấy máu bôi lên cây nêu và các vật xung quanh. Rồi sau đó, già làng khấn gọi hồn lúa, các thần linh, đại ý: “Hỡi thần linh! bon làng người Mạ sống không thể thiếu các thần. Thần lúa, thần đất, thần nước, thần núi… đã đem đến những may mắn trong vụ mùa vừa qua, cho thóc, lúa đầy kho để cuộc sống ấm no. Năm nay, già kính nhờ thần linh tiếp tục phù hộ dân làng tôi thu được nhiều lúa hơn năm trước, mọi người khỏe mạnh, không ốm đau, bệnh tât; gia súc đầy đàn; lúa, bắp tốt tươi nhiều bông, nhiều trái…”.
Sau phần nghi lễ này, già làng còn dâng thần linh một con lợn, các loại nông sản thu hoạch được trong quá trình lao động sản xuất và một ché rượu cần lớn. Sau khi tế lễ xong, già làng sẽ mời khách và người dân trong bon mỗi người ăn một nắm cơm, một miếng thịt nướng để chúc mừng sức khỏe và cảm ơn thần linh đã về chứng giám, ban cho buổi lễ thành công. Khi đó mọi người bắt đầu chuyền tay nhau uống rượu cần theo thứ tự già, trẻ, nam, nữ; cùng tấu lên những điệu chiêng rộn rã; cùng nhịp múa uyển chuyển ăn mừng một mùa bội thu.
Theo già làng K’Măng, bon N’jriêng, xã Đắk Nia (Gia Nghĩa), người Mạ có rất nhiều lễ hội quan trọng như Lễ cúng bến nước, Lễ sum họp cộng đồng hay Lễ cúng thần rừng… Trong đó, Lễ mừng lúa mới là nghi lễ quan trọng nhất trong lao động sản xuất xưa kia của người Mạ. Bên cạnh đó, đây cũng là dịp để dân làng tỏ lòng thành kính với các vị thần (đặc biệt là thần hồn lúa) đã ban cho bông lúa tốt tươi, không bị thú rừng phá hoại và cho dân làng có vụ mùa mới gieo trồng thuận lợi, hoa màu tốt tươi. Qua đó, gắn kết thêm tinh thần đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng người Mạ.
Bài, ảnh: Y Krắk
Báo Đắk Nông
